ब्रिटीश लेखिका समंथा हार्वे यांना त्यांच्या “ऑर्बिटल” या कादंबरीसाठी प्रतिष्ठित बुकर पुरस्कार 2024 मिळाला आहे. हा पुरस्कार सोहळा 12 नोव्हेंबर 2024 रोजी झाला.
हार्वेचे पुस्तक हे आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावरील जीवनाचे अनोखे अन्वेषण आहे. हे मानवी कनेक्शन आणि पृथ्वीच्या सौंदर्यावर प्रतिबिंबित करते. ही कादंबरी त्यांनी कोविड-१९ लॉकडाउन दरम्यान लिहिली. त्यांची ही पाचवी कादंबरी आहे.
कादंबरी विषयी :-
“ऑर्बिटल” चे वर्णन स्पेस पेस्टोरल म्हणून केले जाते. यात सहा अंतराळवीर पृथ्वीभोवती फिरत आहेत. कथा 16 सूर्योदय आणि सूर्यास्त उलगडते. मर्यादित सेटिंग वर्णांचे परस्परसंवाद वाढवते. हार्वेचे लेखन ग्रहाचे नाजूक सौंदर्य टिपते. हे केवळ 136 पानांचे संक्षिप्त पुस्तक आहे. परग्रहावरील जीवांविषयी आणि शांततेसाठी बोलतात किंवा काम करतात त्यांच्या विरोधात नाही. याआधी २००४ मध्ये प्रकाशित त्यांची पहिली कादंबरी ‘वाइल्डरनेस’ वेगळ्या विषयामुळे चर्चित होती. ती कादंबरीदेखील बुकरसह विविध आंतरराष्ट्रीय पुरस्कारांच्या शर्यतीत होती.
‘ऑर्बिटल’ ही जपान, रशिया, अमेरिका, ब्रिटन व इटलीच्या सहा अंतराळवीरांची केवळ २४ तासांची कहाणी आहे. हे अंतराळवीर या कालावधीत १६ सूर्योदय, १६ सूर्यास्त अनुभवतात. इ लेखकाने या लघुकादंबरीत यानातील अंतराळवीरांच्या जबाबदाऱ्या, संघर्षाविषयी माहिती दिली आहे. ऑर्बिटल नोव्हेंबर २०२३ मध्ये प्रकाशित झाली होती. ब्रिटनमध्ये २०२४ मध्ये कादंबरीच्या सर्वाधिक प्रती खपल्या. ही कादंबरी १३६ पानांची असून एकही प्रकरण ४०० शब्दांहून जास्त नाही. बुकर जिंकणारी सर्वात लहान कादंबरी पेनेलॉप फिट्जगेराल्ड लिखित ‘ऑफशोर’ची समांथा पृष्ठसंख्या १३२ होती. १९७९ मध्ये बुकर मिळाला
बुकर पुरस्काराविषयी :-
बुकर पुरस्काराची पारितोषिक रक्कम £50,000 पाऊंड (म्हणजेच 96,000 डॉलर) आहे. हे यूके किंवा आयर्लंडमध्ये प्रकाशित इंग्रजी भाषेतील कादंबऱ्यांसाठी हा पुरस्कार दिला जातो. पारितोषिक जिंकल्यामुळे अनेकदा लेखकाचे करिअर बदलते. 2023 मध्ये पॉल लिंच यांनी प्रोफेट सॉंग या कादंबरी साठी बुकर पुरस्कार पटकावला होता. यंदाचे पारितोषिक विविध कारणांसाठी महत्त्वाचे होते. 2020 नंतर एका ब्रिटीश लेखिकेसाठी हा पहिला बुकर जिंकला आहे. हार्वे ही 2019 नंतरची पहिली महिला विजेती आहे. या वर्षीच्या शॉर्टलिस्टमध्ये पाच महिलांचा समावेश आहे, जे पुरस्काराच्या इतिहासातील सर्वोच्च प्रतिनिधित्व आहे.
इतर प्रतिस्पर्धी :-
हार्वेने अनेक प्रबळ दावेदारांशी स्पर्धा केली. पर्सिव्हल एव्हरेटची जेम्स ही कादंबरी देखील चर्चेत होती. इतर अंतिम स्पर्धकांमध्ये Rachel Kushner’s यांची Creation Lake आणि Anne Michaels यांची Hold या पुस्तकांचा समावेश होता. शार्लोट वुडच्या स्टोन यार्ड डिव्होशनल आणि याएल व्हॅन डर वूडेनच्या द सेफकीप यांनाही नामांकन मिळाले होते.
बुकर पुरस्काराचा इतिहास :-
1969 मध्ये स्थापन झालेल्या बुकर पुरस्काराला समृद्ध वारसा आहे. हे इंग्रजी साहित्यातील सर्वोत्तम पुरस्कार आहे. जगभरातील विविध प्रतिभांचा समावेश करण्यासाठी पुरस्कार विकसित झाला आहे. हा साहित्यिक समाजातील सर्वात प्रतिष्ठित पुरस्कारांपैकी एक आहे. सामंथा हार्वेच्या यशामुळे कथाकथनाच्या सामर्थ्यावर ताण येतो. तिची कादंबरी वाचकांना आव्हानात्मक काळात कनेक्शन आणि सौंदर्य यावर विचार करण्यास भाग पडते.